Jędrzejewski Aleksander (1903-1974)

(1903 Żytomierz - 1974 Wrocław)

Malarz, scenograf, pedagog, członek Bractwa św. Łukasza. Członek ZPAP.

Autoportret, 1955

Aleksander Jędrzejewski urodził się 1 września 1903 roku w Żytomierzu (Ukraina), jako syn Piotra i Haliny z Piwockich. W 1921 roku rozpoczął studia malarskie pod kierunkiem prof. Konrada Krzyżanowskiego, a następnie w latach 1923-1928 studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie (od 1932 Akademia Sztuk Pięknych) w pracowni prof. Tadeusza Pruszkowskiego. W 1925 roku został członkiem Bractwa Świętego Łukasza i wraz z tą grupą artystów uczestniczył w licznych wystawach w Polsce: Warszawa, Poznań, Bydgoszcz, Kraków - od pierwszej wystawy Bractwa w warszawskiej Zachęcie - 1928 do ostatniej przedwojennej - 1939), jak i za granicą, m.in.: w Londynie, Wenecji (Biennale, 1932), Berlinie (Olimpiada, 1936), Genewie, Buffalo, Milwaukee, Baltimore, Cleveland, Syracuse, Chicago, Moskwie, Rydze, Tallinie, Monachium, Frankfurcie nad Menem, Dreźnie, Düsseldorfie, Kolonii, Królewcu, Sztokholmie, Londynie, Brighten, Manchesterze, Nordhampton, Eastborn, Amsterdamie, Pittsburgu, Rapperswilu oraz w Nowym Jorku (Wystawa Światowa, 1939).

Rynek w Kazimierzu, 1927

Kazimierz nad Wisłą, 1929

Kazimierz nad Wisłą, 1929

Portret żony (Jadwigi Przeradzkiej), 1929

Północna Afryka, lata 30.

Pejzaż południowej Francji, 1930

Fryzjer, lata 30.

Kąpielisko, lata 30.

Kazimierz, lata 30.

Koguty, ok. 1930

Łódź, ulica Smugowa, lata 30.

Marokko | Okno, lata 30.

Martwa natura, lata 30.

Pejzaż miejski z rzeką, lata 30.

Śpiewak, lata 30.

Stocznia, lata 30.

Popołudnie (Warszawa), lata 30.

O zachodzie, ok. 1930

Droga, lata 30.

Konstantynopol, lata 30.

Miasteczko, 1931

Bosfor, 1932

Łuk Tryumfalny w Paryżu, 1932

Wieczór, 1934

Neapol, 1935

Marynarze na Helu, 1936

Bydgoszcz, 1938/1939

Dinan, 1938

Styr, 1938

Odsiecz Wiednia, 1938, Bractwo św. Łukasza - współautorstwo

Bolesław Chrobry witający Ottona III, 1938, Bractwo św. Łukasza - współautorstwo

Łuck. Cyrk, 1939

Dworek z basenem, 1939

Targ, przed 1939

Łuck. Ogródki, 1939

Portret, 1940/1941

Portret ojca artysty - Piotra Jędrzejewskiego, 1941

Blisko Wałbrzycha, 1946

Okolice Wałbrzycha, 1946

Pejzaż wałbrzyski, 1946

Pejzaż z okolic Wałbrzycha, 1946

Wałbrzych, 1946

Pociąg, 1962

Handlarze, 1963

Fryzjer II, 1967

Ogród, ok. 1967

Oset, 1969

Ślęża, ok. 1970

Płótno, ok. 1970

Staw, ok. 1970

Bratki, 1971

Ponte Rialto, 1971

Puck, podwórko, 1971

Plac św. Marka, 1972

Puck, 1972

Pejzaż z kasetą, 1972

Narzeczony, 1974

Utoczkin, 1974

Artysta podróżuje. Zwiedza Włochy, Francję, Grecję, Turcję i Północną Afrykę; przywożąc liczne notatki malarskie - akwarele, gwasze i prace olejne malowane na gruntowanych kartonach i cienkich sklejkach.

Był również współautorem siedmiu kompozycji historycznych, eksponowanych w Pawilonie Polskim na Wystawie Światowej w Nowym Jorku (1939), a znajdujących się obecnie w kolekcji Le Moyne College w Syracuse (USA).

W latach trzydziestych wspólnie z żoną Jadwigą Przeradzką-Jędrzejewską projektował scenografie dla Teatru Ziemi Wołyńskiej w Łucku, a następnie dla Teatru Miejskiego w Bydgoszczy.

Podczas II wojny światowej przebywa początkowo na kresach wschodnich (Łuck), później w Zamościu i do końca okupacji w Podkowie Leśnej pod Warszawą. W 1945 roku zostaje scenografem Teatru Domu Żołnierza w Łodzi a w 1946 roku przenosi się na stałe do Wrocławia, wiążąc się jako scenograf z Teatrem Miejskim (obecnie Teatr Polski) i projektując również scenografie dla wrocławskiej Opery, Teatru Współczesnego, Muzycznego, Żydowskiego i Pantomimy.

W latach 1946-1952 powstają liczne scenografie, współrealizowane z żoną Jadwigą oraz z Wiesławem Lange (od 1952 scenografem Teatru im. St. Wyspiańskiego w Katowicach), m.in.: do Mazepy, Pigmaliona, Słomkowego kapelusza, Snu o Goldfadenie i Henryka VI na łowach. Ten sam zespół autorów realizuje w 1948 roku kompozycje malarskie w pawilonach Wystawy Ziem Odzyskanych (m.in. w Pawilonie Czterech Kopuł - ekspozycja Węgiel).

Po 1952 roku Aleksander Jędrzejewski projektuje we Wrocławiu scenografie m.in. do spektakli: Bieg do Fragala (1953), Wkrótce zakwitną kasztany (1954), Wesela (1956) i Opery za trzy grosze (1957) oraz do przedstawień teatralnych i operowych wystawianych w innych miastach m.in. w Warszawie, Łodzi, Szczecinie i Gdańsku. Wielokrotnie współpracuje z reżyserem Jakubem Rotbaumem, projektując m.in. scenografie do sztuk wystawianych Paryżu, Londynie, Düsseldorfie, Bukareszcie i Rio de Janeiro. W 1955 roku otrzymuje Nagrodę Państwową w dziedzinie scenografii oraz Nagrodę Miasta Wrocławia.

Nie przerywa również twórczości malarskiej, jednak w okresie socrealizmu prawie nie uczestniczy w wystawach, natomiast tworzy panneau dekoracyjne, związane z polskimi wystawami targowymi, eksponowanymi m.in. w Chinach i w Moskwie. W latach 1954-1960, wspólnie z profesorami wrocławskiej PWSSP Stanisławem Pękalskim i Władysławem Wincze opracowuje projekt kolorystyki odbudowywanego wrocławskiego Rynku i Placu Solnego, zrealizowany ostatecznie w 1961 roku i wyróżniony Nagrodą Miasta Wrocławia.

W latach sześćdziesiątych wystawia prace malarskie razem z warszawską grupą Powiśle oraz uczestniczy w wystawach malarzy z kręgu Tadeusza Pruszkowskiego (m.in. w Muzeum Narodowym w Warszawie, 1978) a w teatrach realizuje m.in. scenografie do: Otella (1961), Volpone (1961), Wizyty starszej pani (1963), Maskarady (1964), 6 lipca (1967), Stanisława i Bogumiła (1966), Kuligu (1966), Sonaty Belzebuba (1968), Hiszpanów w Danii (1968) oraz do Makbeta i Carmen na scenie operowej.

Na początku lat siedemdziesiątych przywozi z podróży do Włoch liczne szkice malarskie, z których powstaje kilka pejzaży weneckich. Następnie maluje kompozycje wspomnieniowe: Miasteczko, Narzeczony, Utoczkin i Łazienki. Ostatnią scenografią jest Król i aktor - spektakl zrealizowany w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu w 1974 roku. Zmarł 28 sierpnia 1974 we Wrocławiu.

Wystawa malarstwa Aleksandra Jędrzejewskiego odbyła się w BWA we Wrocławiu w 1975 roku, a wstęp do katalogu ekspozycji napisał Janusz Bogucki, natomiast wystawę scenografii prezentowano pod patronatem Muzeum Miejskiego w Galerii Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki z wstępem do katalogu autorstwa Marcina Wenzla.

Artysta był laureatem wielu znaczących nagród.

Wypowiedzi o artyście, fragmenty

Należał do odłamu Bractwa, który skłaniał się w stronę kolorystycznej koncepcji malarstwa. Żywiołowo i z pasją transponował wrażenia i uczucia na wszechwładny kolor, organizujący kompozycje i nastrój obrazów. Malował pełne słońca krajobrazy, sceny uliczne, studia ruchu. Tworzył z temperamentem i pogodnym humorem, nie tracąc fantazji i radości życia do końca swych dni[1].

Malował żywiołowo z temperamentem […] wiele uwagi poświęcając przy tym widokom miejskim. Przykładem jest tu „Łuk Triumfalny w Paryżu”, impresjonistycznie malowana, subtelna w szarej, mglistej gamie kolorystycznej, fakturowa kompozycja, z werwą rejestrująca życie paryskiej ulicy[2].

Jedną z najwybitniejszych scenografii Jędrzejewskiego jest Bieg do Fragala Stryjkowskiego w reżyserii Jakuba Rotbauma (1953). Dekoracja ta mogłaby się pojawić na scenie dobre 5 lat później, gdy na scenach polskich ukazały się pierwsze realizacje surrealistyczne[3].

Jędrzejewski […] obrazował własną - niezależną od koloryzmu spod znaku kapistów - drogę przeżycia na nowo tych malarskich urzeczeń, które sztuka naszego wieku odziedziczyła po twórcach impresjonizmu, różniąc się od postimpresjonizmu trochę podobnie, jak w generacji wcześniejszej Wyczółkowski różnił się od Pankiewicza. […] Jest to malarstwo wielkiej i prostej dojrzałości, pogodne i pełne czułej powagi, zmysłowe , a niematerialne, całe pogrążone w teraźniejszości, która jest nieprzerwanie odnawiającym się trwaniem[4].

Jedenastu malarzy […]: Bolesław Cybis, Bernard Frydrysiak, Jan Gotard, Aleksander Jędrzejewski Eliasz Kanarek, Jeremi Kubicki, Antoni Michalak, Stefan Płużański, Janusz Podoski, Tadeusz Pruszkowski, Jan Zamoyski zjechało do Kazimierza nad Wisłą w maju 1938 roku. […] Aleksander Jędrzejewski w wywiadzie z grudnia 1938 roku opisał niezwykle ciekawy proces powstawania tych dzieł: Przy każdym obrazie pracowało jednocześnie po dwóch albo i trzech artystów […], następnie przechodzili do drugiego obrazu, a przy tamtym ich miejsce zajmowali inni malarze, potem znów inni itd. [5]