Gołkowska-Chwałczyk Wanda (1925-2013)

Artystka urodziła się w Rzeszowie (1925). Studiowała w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu, obecnie ASP im. Eugeniusza Gepperta. Dyplom z zakresu malarstwa uzyskała w pracowni prof. Eugeniusza Gepperta (1952). Od 1991 roku profesor zwyczajny Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu.

Jej działalność artystyczna obejmuje malarstwo, rysunek, formy przestrzenne, teorię i sztukę konceptualną. Biennale Form Przestrzennych (1965) było ważnym momentem w jej twórczości. Była uznawana za prekursorkę polskiego konpceptualizmu.

Uważana jest za reprezentantkę geometrycznej abstrakcji. Od połowy lat 90. jej prace inspirowane były naturą: Listopadowe Liście, Cykl Horyzontalny. Artystka, tworząc pejzaże, posługiwała się również językiem form geometrycznych.

Wanda Gołkowska-Chwałczyk została odznaczona Złotą Odznaką ZPAP, nadaną przez Kapitułę Złotej Odznaki Zarządu Głównego ZPAP w 2011 roku. Artystka otrzymała Nagrodę Roku 2006.

Wanda Gołkowska - tekst Elżbiety Kościelak

Twórczość artystki można podzielić na trzy etapy. Pierwszy spontaniczny, intuicyjno-emocjonalny (1954-1965), w którym Gołkowska wprowadza w swoje dzieła bogatą materię, fakturę, collage oraz cytaty malarskie. W początkach tego okresu powstaje cykl przestrzennych kompozycji z użyciem drewnianych klocków, które prezentowane były na wystawie Poszukiwania formy i koloru we Wrocławiu (1957) z udziałem J. Boronia, J.Chwałczyka i M. Zdanowicza. Jerzy Ludwiński, powołując się na tę wystawę dziesięć lat później, widzi w niej źródło koncepcji "układu otwartego", który pojawi się w jej twórczości jako samodzielny element około roku 1965. Wystawę z 1957 roku J. Ludwiński opatrzył, już z perspektywy czasu, komentarzem: Propozycja artystki została wówczas przez środowisko wrocławskie zdecydowanie odrzucona, tak bardzo była nietypowa (Odra, I/1968).

Drugi etap to czas niezwykle interesujących realizacji sztuki konceptualnej (1968-1978). Tekst prowokacji artystycznej, ogłoszony w Dezaprobatorze (1971), nie stracił aktualności do dziś: Nadprodukcja dzieł sztuki i nadmiar informacji utrudniają możliwość wyboru i zacierają różnice między autentycznością a wtórnością. (...) Proponuję stworzenie światowej składnicy informacji artystycznej, działającej na zasadzie urzędu patentowego. (...) Dla uniknięcia wszelkich dotychczasowych systemów oceny przez jury i komisje - komputery i mózgi elektronowe wydawałyby opinie kwalifikujące do przyjęcia na składnicę.

Etap trzeci - abstrakcji geometrycznej i dyscypliny twórczej, charakteryzuje się minimalizacją środków wyrazu, wyborem i redukcją form (1978-2001). W zasadzie już w latach 1965-1968 następuje zbliżenie się artystki do sztuki zminimalizowanej formalnie, operującej geometrycznym kształtem, opartej o logiczne układy. Ten rodzaj sztuki miał na gruncie polskim bogatą i jednoznacznie narodową odmienną tradycję, w postaci unizmu Strzemińskiego i polskiego konstruktywizmu z okresu międzywojennego.

Czytaj cały tekst

Wanda Gołkowska - Układ otwarty, cz. II. 2006, fragment katalogu

Sztuka jest dziedziną, która usiłuje przeciwstawić się wszelkiej unifikacji, a artyści obawiają się przejścia w stereotypy. Akt twórczy i zawarty w nim element kreacji - staje się przesłaniem, indywidualnym wyznaniem, autoanalizą sztuki.

Autor - przemawiając w swoich realizacjach własnym językiem, tworzy obszary, w których materia, struktura, kolor, wywołują zamierzony efekt - a świadomie użyte środki artystycznego wyrazu są mediami, organizującymi budowę przestrzeni.

Tworzenie - to wprowadzenie własnych określeń wartości, dowolne konstruowanie świata w strukturach filozoficznych, formułowanie układów, przekształceń, znaków, realizowanie niepokornych pomysłów, wprowadzenie pojęć przestrzeni intelektualnej człowieka.

Tradycja i sprzeciw - to antynomia, która zawiera działanie pobudzające, twórcze. Tradycja, w moim przekonaniu, jest bogatym zespołem wiedzy, zasad, sposobów myślenia, umiejętności. Wybór z tej całości i wykorzystanie pewnych wartości - stwarzają równocześnie bodźce do protestu i możliwości świadomego oporu wobec stereotypów.

Grzegorz Sztabiński - Tautologiczny charakter sztuki [w:] Tautologie konceptualistyczne

Wanda Gołkowska nie tyle przedstawiała w okresie swej twórczości konceptualnej własne propozycje dotyczące sposobów rozszerzenia, czy modyfikacji pojęcia „sztuka”, ile koncentrowała się na krytycznym, często ironicznym rozważeniu funkcjonujących nazw i koncepcji. W realizacji przestrzennej z 1972 roku zatytułowanej Dezaprobator proponowała stworzenie „światowej składnicy informacji artystycznej, działającej na zasadzie urzędu patentowego, przyjmującej zgłoszenia pierwszeństwa, nie uwzględniającej wtórności koncepcji”. Inną propozycją, ogłoszoną w postaci manifestu, była akcja Bezinteresownego zwielokrotniania materialnych dzieł sztuki.

Od 1972 roku Gołkowska realizowała tzw. Kolekcje, które składały się ze zbioru nazw tendencji artystycznych lub gatunków sztuki. Artystka wypisywała je na tablicach, czasami stosując zabieg zagęszczania ich w takim stopniu, że napisy stawały się nieczytelne. Przykłady te świadczą, że Gołkowska nie tworzyła własnych propozycji nowego zdefiniowania sztuki, a koncentrowała się na rozważaniu tych cech współczesnej sytuacji artystycznej, które wywoływały jej niepokój. Wskazując je, pytała, czy równają się one temu, czym jest sztuka? Czy pogoń za „opatentowaną” nowością, niepohamowana produkcja przedmiotów artystycznych albo zalew nowych nazw kierunków rzeczywiście równać się ma pojęciu „sztuka”?

Rzeźba plenerowa, Elbląg, Galeria Sztuki El

W okresie 60-letniej działalności twórczej (1953-2013) artystka wzięła udział w ponad 350 wystawach zbiorowych, plenerach, akcjach i sympozjach oraz w około 40 wystawach indywidualnych w kraju i za granicą.

Jej prace znajdują się m.in. w zbiorach Muzeów Narodowych w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu, Poznaniu, Katowicach i Bydgoszczy, w Muzeum Architektury we Wrocławiu, Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, w Muzeach Okręgowych w Lublinie, Koszlinie, Chełmie, Legnicy, Sanoku, a także w wielu ośrodkach sztuki współczesnej w Niemczech, Szwecji, Francji, Holandii.

Wystawy indywidualne

• 2008 - Wanda Gołkowska. Jan Chwałczyk. Sztuka rzeczywistości, Galeria Kościelak, Wrocław
• 2006 - Układ otwarty, Muzeum Architektury, Wrocław
• 2004 - Rzeczywistość sztuki - sztuka rzeczywistości. Wanda Gołkowska, Jan Chwałczyk, Galeria Na Solnym, Wrocław
• 2004 - Wanda Gołkowska, Jan Chwałczyk, Centrum Kultury Zamek, Wrocław
• 2002 - Wanda Gołkowska, Jan Chwałczyk, Ośrodek Kultury Wzgórze Zamkowe, Lublin
• 2001 - Międzyczas w Układzie Otwartym, Galeria BWA Awangarda, Wrocław
• 1996 - Galeria 72, Chełm
• 1994 - 40-lecie pracy twórczej, Muzeum Architektury, Wrocław
• 1990 - Zeichen und Licht, Galeria New Space, Fulda
• 1988 - Galeria W Pasażu, Wrocław; Galeria Pokaz, Warszawa
• 1980 - Galeria 72, Chełm
• 1977 - Galeria BWA Awangarda, Wrocław
• 1971 - Galeria BWA, Zielona Góra
• 1970 - Galeria BWA, Lublin
• 1967 - Galeria Pod Moną Lizą, Wrocław
• 1966 - Galeria OdNowa, Poznań; Galeria BWA, Wrocław
• 1959 - Salon ZPAP, Zielona Góra
• 1953 - Galeria BWA, Wrocław

Wystawa Wandy Gołkowskiej w Galerii Pod Moną Lisą

Udział w wystawach zbiorowych

• 2008 - Wystawa Stowarzyszenia Artystycznego - Kontynuacja i sprzeciw
• 2008 - Trzecia odsłona, Muzeum Architektury, Wrocław
• 2008 - Malarstwo abstrakcyjne - Światło, Galeria Sztuki Współczesnej, Szczecin
• 2008 - Galeria Labirynt 2, Lublin
• 2008 - Europa-Konkret-Reduktiv, Muzeum Architektury, Wrocław
• 2007 - Rola intuicji z cyklu Spod znaku geometrii, Muzeum Rzeźby Współczesnej, Orońsko
• 2004 - 20 plenerów spod znaku geometrii, Galeria Sztuki Współczesnej BWA, Katowice
• 2003 - Spod znaku geometrii, Galeria ASP, Łódź
• 2002 - Kontynuacja i sprzeciw, Galeria BWA Awangarda, Wrocław
• 1999 - Refleksja konceptualna w sztuce polskiej. Doświadczenia dyskursu: 1965-1975, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa
• 1996 - Prezentacja 8 Postaw Artystycznych, Fundacja Gerarda na Rzecz Sztuki Współczesnej, Świeradów Zdrój
• 1995 - Jeder Meter für Die Kunst, Fundacja Gerarda, Kolekcja Sztuki Współczesnej, Świeradów Zdrój
• 1995 - Hommage à Henryk Stażewski, Chicago
• 1993 - Galeria OdNowa 1964-1969, Muzeum Narodowe, Poznań
• 1993 - Chwałczyk, Gołkowska, Raczko, Sztabiński, Galeria Działań, Warszawa
• 1992 - Sztuka konkretna nieograniczona, Galeria Miejska, Wrocław
• 1991 - Redukta, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa
• 1991 - Konstruktiv + Konkret, Galerie der Stadt Wels, Wels
• 1990 - Präsentation der Sammlung Jurgen Blum, Hünfeld
• 1990 - Geometria w Polskiej Rzeźbie Współczesnej, Poznań
• 1990 - Zeichen der Zeit, Galerie New Space, Fulda
• 1989-1990 - Wymiar zerowy (Null Dimension 2), Wrocław
• 1989-1990 - Hommage a Henryk Stażewski, Galeria Sztuki Rekwizytornia, Wrocław
• 1989 - Null Dimension, Gmunden
• 1988 - Struna, Galeria Działań, Warszawa
• 1988 - Null Dimension, Galerie New Space, Fulda
• 1987 - Edinburgh International Festival, Richard Demarco Gallery, Edynburg
• 1985-2000 - Plenery i Sympozja Artystów Posługujących się Językiem Geometrii
• 1985 - Konkretiser, Goeteborg
• 1984 - Język geometrii, Galeria Zachęta, Warszawa
• 1981 - Międzynarodowe Triennale Rysunku, Wrocław
• 1980 - Przestrzeń w przestrzeni, Galeria X, Wrocław
• 1980 - Dokument Sztuki, Galeria Foto-Medium-Art, Wrocław
• 1980 - Awangarda Wrocławia 1965-1975, Salon Sztuki Najnowszej, Wrocław
• 1974 - Actual Art, Konstemusset, Ystad
• 1972 - Atelier 72, Richard Demarco Gallery, Edynburg
• 1970 - Sztuka Pojęciowa, Galeria Pod Moną Lizą, Wrocław
• 1970 - Sympozjum Plastyczne '70, Muzeum Architektury, Wrocław
• 1969 - Propozycje Form Przestrzennych, Galeria Pod Moną Lizą, Wrocław
• 1967 - Wystawa Sztuki, Muzeum Sztuki Aktualnej, Wrocław
• 1967 - Grupa Wrocławska, Galerie Lambert, Paryż
• 1967 - Wystawa 4 autorów, Galeria Współczesna, Warszawa
• 1966 - Sympozjum Plastyków i Naukowców, Puławy, Lublin
• 1965 - I Biennale Form Przestrzennych, Elbląg
• 1965 - Konfrontacje, Galeria EL, Elbląg
• 1964-1981 - II, III, V, VIII, X, XI, XV, XVI, XVII, XIX Międzynarodowe Spotkania Artystów, Naukowców i Teoretyków Sztuki, Osieki
• 1963-1971 - udział w wystawach Złote Grono, Zielona Góra
• 1961 - Funkcja formy i koloru, Wrocław
• 1959 - Poszukiwania formy i koloru, Wrocław
• 1955 - Wystawa Młodej Plastyki Arsenał, Warszawa

 
W. Gołkowska - Dezaprobator 72

Więcej o artystce
Złota Odznaka ZPAP
Wanda Gołkowska - E. Kościelak
Wanda Gołkowska - M. Matuszkiewicz