Cybińska Krystyna – Ceramika artystyczna

Maria Starzewska

Krystyna Cybińska – Ceramika artystyczna¹

Ceramika Krystyny Cybińskiej należy do najciekawszych osiągnięć artystycznych naszych twórców w tej dziedzinie sztuki. Świadczy o tym udział artystki w licznych wystawach, nie tylko w kraju, ale i jako przedstawicielki polskiej ceramiki za granicą, świadczy szereg nagród, wyróżnień, medali, które na wystawach uzyskała, świadczy także niepisane, ale bardzo wyraźne uznanie, które dla jej twórczości mają inni artyści plastycy.

Warto się zastanowić przy indywidualnej, a równocześnie retrospektywnej wystawie, jakie są podstawy wysokiej rangi artystycznej, którą artystka uzyskała, jakie są walory jej twórczości, które pozwoliły Krystynie Cybińskiej, w ciągu stosunkowo krótkiego czasu, bo zaledwie piętnastu lat, stanąć na podium przeznaczonym dla najwybitniejszego polskiego ceramika. Ocena nie jest łatwa, gdyż nie ma ustalonych mierników współczesnej sztuki, brak jest perspektywy czasu, który dokonuje wyboru, a tradycyjne kryteria dziś już nie są wystarczające, gdy artysta szuka nowych sposobów wypowiedzenia się w odmiennym rozumieniu funkcji sztuk plastycznych. Dlatego oceniając osiągnięcia Krystyny Cybińskiej, trzeba patrzeć na nie z punktu widzenia tradycji, ale równocześnie na jej stosunek do przemian, które obserwujemy dziś w sztuce współczesnej.

Najważniejszym będzie to stwierdzenie, którym zwykliśmy określać twórczość artystów dużej klasy, w każdej zresztą dziedzinie sztuki, że artystka jest wyraźną indywidualnością. Jest to indywidualność twórcza, indywidualność ceramika, który szuka rozwiązań różnego rodzaju, nie ogranicza się do jednej tylko drogi w sposobie wypowiadania się, twórczość, która powoli przechodzi drogę od tradycji ku nowemu, innemu światu artystycznemu.

Butle, wazon

Cechą, która charakteryzuje indywidualność Krystyny Cybińskiej jest jej zainteresowanie się przede wszystkim kształtem tworzonego dzieła, dążenie do przedstawienia go w sposób syntetyczny, jako całości zamkniętej w sobie, kształtu, który żyje w przestrzeni, ale tej przestrzeni nie rozrywa, jest jakby skupiony w sobie. Jest to cecha, która najistotniej określa wszystkie prace artystki, od tych najdawniejszych do najnowszych. Mając jednak przed oczyma przegląd jej prac nie nużymy się jednolitością, gdyż różnorodność postaw artystycznych ceramiczki jest drugą jej cechą, która świadczy o żywej inwencji twórczej, o umiejętności wypowiadania się w rozmaity sposób, umiejętności bogatego widzenia i realizacji. To też te dwie cechy stanowią o wysokim poziomie prac artystki, można powiedzieć typowych dla niej, a z drugiej strony jakże bogatych, jeżeli chodzi o rozwiązania artystyczne.

Bogactwo inwencji twórczej widzimy także w różnorodności stosowanego materiału, zarówno glin jak i szkliw. Niskotopliwa glina garncarska, szamot, kamionka, a nawet porcelana − tak rzadko dotąd stosowana przez ceramików w pracach unikatowych − to surowce, które jakże odmienne dają efekty. Rozmaitość szkliw, craquelé, redukcyjne, fakturowe tworzą zewnętrzną powłokę, która dostosowana do kształtu podnosi jeszcze jego wyraz. Nie bez znaczenia jest także skala barwna, od czystych bieli, poprzez różne tonacje błękitów, brązów, srebrzystych szarości, aż po matową czerń.

Przeglądając twórczość Krystyny Cybińskiej można by ją ująć w trzy odmienne rodzaje, wywodzące się z różnych zainteresowań artystycznych, a ten podział miałby i czasowo pewne uzasadnienie. Pierwszy rodzaj, ten najbardziej tradycyjny, wywodzący się z koła, czysto ceramiczny w dawnym rozumieniu tego terminu, to zainteresowanie się artystki formą naczynia.

Czy to będzie dzban, misa czy patera, artystkę interesuje przede wszystkim kształt tego naczynia, interesują ją proporcje poszczególnych części danej formy. Trudno tu byłoby nie wspomnieć, że właśnie to zamiłowanie do cyzelowania formy naczynia ceramicznego wyniosła artystka z wrocławskiej Wyższej Szkoły, że widać w tych wcześniejszych pracach wyraźny wpływ znakomitej ceramiczki polskiej i świetnego pedagoga Julii Kotarbińskiej. Wysmakowanie proporcji charakteryzuje profesor Kotarbińską i to zamiłowanie do precyzji jest typowe także u Cybińskiej, nawet wtedy gdy zmienia się jej rodzaj twórczości i gdy zdawałoby się, że ta precyzja nie ma już większego znaczenia. Kotarbińska jednak zawsze bardziej uwysmukla swoje formy, stosując łagodne przejścia, mówiąc ogólnie o klimacie twórczości artystek − jest miększa, delikatniejsza, Cybińska bardziej zdecydowana, zwarta w formie, silniejsza.

1964 – Kamień

Czy to będzie wazon kształtu kuli, czara, misa na stopie czy dzban, wszystkie te prace Krystyny Cybińskiej cechuje spokój, zrównoważenie, zamknięcie się formy samej dla siebie. Zainteresowanie proporcjami najwyraźniej naturalnie występuje w tych pracach, które nie ograniczają się tylko do jednolitego kształtu. Zwłaszcza misy na stopie (kat. nr X) tak wyraźnie składające się z dwóch części najlepiej chyba świadczą o dużej umiejętności artystki w ustalaniu proporcji dwóch różnych kształtów.

Drugim rodzajem twórczości Cybińskiej, to już nie naczynie ceramiczne, ale forma przestrzenna, duża monumentalna bryła. Artystka w pewnym sensie odchodząc od tradycji włącza się w nurt sztuki, który coraz bardziej zbliża ceramikę do rzeźby i zaczyna projektować swoje duże formy przestrzenne (kat. nr XV). Ale w każdej z tych form mamy także zawsze zamkniętą całość, artystka projektuje przestrzennie bryłę, widzi całość, jej dzieło nie rośnie przypadkowo, wyrasta spokojnie do dużych rozmiarów i tu przy ogromnej prostocie stosowanych kształtów, ich specyficzne zestawianie wykazuje znów to wysmakowanie proporcji. Kula, pionowa linia płaska, pozioma linia płaska, to trzy elementy, które w różnych zestawach często się u artystki potarzają. Wydaje się, że te właśnie dwie czy trzy formy w takich właśnie kształtach zestawione to już jest całość zamknięta, zrównoważona, że dzieło jest skończone. O ile w poprzednim rodzaju artystka stosuję gliny gładkie, szkliwa delikatne, subtelne to w formach przestrzennych króluje szamot, szkliwo fakturowe, koloryt raczej ciemny, wszystko to, co akcentuje już nie naczynie, ale bryłę rzeźbiarską. I te mocne, szorstkie, „kamienne” formy przestrzenne to jest ten nowy etap twórczości Krystyny Cybińskiej, w którym nie dawne koło garncarskie jest wyznacznikiem kształtu, ale swobodne widzenie artystyczne, swobodne operowanie bardzo zwięzłym, jak to zwykle u Cybińskiej, a monumentalnym kształtem. Nie jest to tradycyjna ceramika naczyniowa, ale ceramika, która wywodzi się z rzeźby.

Formy Cybińskiej nie są abstrakcyjne, ale są jakby wyciągnięciem ostatecznych konsekwencji artystycznych z dawnej tradycyjnej ceramiki naczyniowej. Może warto specjalnie podkreślić ten charakterystyczny dla Cybińskiej rys. Nawet przy formach rzeźbiarskich nie zrywa ona z realnymi kształtami, czy to będzie kamień, słup czy forma ogrodowa, te nowe formy mają w swej istocie oparcie o długą tradycję odwiecznego garncarstwa.

Artystka jednak nie zatrzymuje się na formie przestrzennej, jej twórczość żywa i poszukująca kształtuje znów nowy obraz artystyczny. Wyrazem tego jest zainteresowanie się Krystyny Cybińskiej już nie bryłą przestrzenną, ale płaszczyzną, która tak wielu artystów dziś fascynuje. Jest to proces, którego początki obserwujemy, ale i tu pewne charakterystyczne cechy dla Cybińskiej są już widoczne. Płaszczyzna, którą stosuje, nie stanowi podstawy do rozwiązywań przestrzennych, to nie są wulkany, które rozsadzają swoje płaskie podłoże, przeciwnie, w większości swych prac artystka sięga raczej w głąb płaszczyzny, a poprzez zastosowanie rytmu wydobywa z niej specyficzny wyraz (kat. nr XXXVIII). Nawet w tych pracach − gdy zamknięte formy porcelanowe, zdawałoby się nie mieszczą się już w swoim podłożu, ale wyrastają z niego − są to jednak formy zamknięte, rytmicznie ustawione, nie burzą płaszczyzny, ale tworzą jakby jej drugą warstwę (kat. nr LI). I tu, w tak odmiennym rodzaju prac uderza nas to wielkie zrównoważenie całego układu kompozycji, ujęcie całości zamkniętej dla siebie.

Krystyna Cybińska w swych dotychczasowych pracach ukazała się jako wybitna artystka, która konsekwentnie rozwija całokształt swej twórczości, wzbogacając ją stale przez różnorodne spojrzenia na dzieło sztuki. Nie zarzuca ona jednak żadnego z zagadnień artystycznych wcześniej przez siebie rozwiązywanych i nie rezygnuje z dalszego lich rozwijania. Wśród ostatnich prac nie brak i ceramiki naczyniowej (kat. nr XXVII), choć może o innym już wyczuciu kształtu niż to miało miejsce poprzednio. Nie brak także i dużych form przestrzennych, dla których teraz, obok dawnych „kamiennych” barw znajduje artystka i kolory jasne i wielobarwność, uzyskaną jakby bardzo szerokim pociągnięciem szpachlą (kat. nr XLIV). Równocześnie − wydaje się − że rozwiązania kompozycyjne na płaszczyźnie coraz bardziej Cybińską interesują.

Maria Starzewska²

Prezentacja dorobku artystki

-------------------
Przypisy

¹ Polskie współczesne szkło i ceramika, [w:] Krystyna Cybińska, Ludwik Kiczura, katalog wydany przez Muzeum Narodowe we Wrocławiu, pl. Powstańców Warszawy 5, maj-czerwiec 1973, nakład: 300 egz.

² Maria Starzewska (z domu Łubieńska, ur. 4 sierpnia 1907 w Zassowie, zm. 28 grudnia 2004 we Wrocławiu) – polska historyk sztuki, w latach 1963-1969 dyrektor Muzeum Śląskiego we Wrocławiu, badaczka sztuki śląskiej. Źródło: pl.wikipedia.org/wiki/Maria_Starzewska.